عدم قطعیت

عدم قطعیت و قواعد تصمیم

مقدمه :

• آیا تا به حال در درخواست آزمونها با واژه های قواعد تصمیم گیری برخورد کرده اید؟
• آیا در جواب آزمونهایی که تاکنون دریافت کرده اید به جملاتی نظیر «درج عدم قطعیت اندازه گیری منوط به درخواست مشتری میباشد.» دقت کرده اید؟
• آیا با مفاهیم عدم قطعیت و قواعد تصمیم آشنا هستید و می دانید چه تاثیر مثبت یا منفی ای میتوانند بر کار شما صادر کننده و وارد کننده عزیز داشته باشند؟

در راستای پاسخ به این قبیل سوالات لازم است در ابتدا با دو مفهوم آزمایشگاهی آشنا شوید 

1) عدم قطعیت اندازه گیری 

2)قواعد تصمیم گیری      

این مقاله به آشنایی شما با این مفاهیم یاری میرساند.

همه ما چه بخواهیم و چه نخواهیم با اندازه گیری سرو کار داریم و اندازه گیری نقش برجسته ای را در کنترل کیفیت محموله های صادراتی ، وارداتی و تولید شده کشاورزان در جهت محافظت از سلامت مصرف کننده ایفا مینماید. برای مثــال بررسی میزان آلودگی با سم آفلاتوکسین در محموله های پسته صادراتی . همانطور که آگاهیم محصول پسته به دلیل شرایط نا مناسب در مرحله داشت ، برداشت و انبارداری ممکن است به این سم آلوده شود به همین خاطر لازم است میزان سم آفلاتوکسین محموله مورد اندازه گیری قرار گیرد. در بخشنامه و قوانین اتحادیه اروپا مقدار  5ppm  را به عنوان حد مجاز آفلاتوکسین B1 تعریف میکند.اما این حدود دقیقا چه معنایی دارد؟چه وقتی باید در خصوص ریجکت شدن محموله صادراتی پسته به دلیل آلودگی به سم آفلاتوکسین نگران بود؟ آیا واقعا باید از صادرات محموله ای که حد مجاز آفلاتوکسین B1 آن بالاتر از حد مجاز شده است به دلیل احتمال ریجکت شدن بار اجتناب کنیم؟ آیا ما مجاز هستیم نتیجه آزمون را تکرار کنیم تا نتیجه اندازه گیری ، احتمالا تصادفی ، زیر حد واقع شود؟ و چطور میبایست یک چنین اندازه گیری تکراری را تجزیه و تحلیل کنیم؟

 عدم قطعیت اندازه گیری چیست؟

عدم قطعیت اندازه گیری اطلاعاتی راجع به کیفیت کمیت مورد اندازه گیری بیان میکند. در حقیقت ، عدم قطعیت شک و گمانی است که درباره نتیجه هر اندازه گیری پدید می آید.

ممکن است تصور کنید ساعت ، خط کش یا ترازو کاملا قابل اعتماد بوده و نتیجه درستی از اندازه گیری ارائه میدهند ، ولی همیشه در بسیاری از اندازه گیری ها حتی دقیق ترین آنها جای شک و تردید وجود دارد. در زبان محاوره ای این تردید به صورت عبارت کم و زیاد بیان میشود. مثلا میگوییم جرم یک کیسه پسته 60 کیلوگرم و 100 گرم کم و زیاد است.

چون تردید در هر اندازه گیری وجود دارد لذا پاسخ به سوالات زیر ضروری به نظر میرسد:

• میزان شک و تردید در اندازه گیری چقدر است؟
• این شک تا چه اندازه نادرست و بی اعتبار است؟

بنابراین برای تعیین عدم قطعیت اندازه گیری به دو عدد یکی فاصله و دیگری سطح اطمینان (یعنی میزان اطمینانی که مقدار واقعی اندازه گیری در داخل فاصله قرار می گیرد)نیازمندیم.به عنوان مثال ممکن است بگوییم میزان آلودگی سم آفلاتوکسین B₁  در سطح اطمینان 95% مساوی با 5ppm±0.4  باشد این عبارت بدین معنا است که با اطمینان 95% میزان آلودگی سم آفلاتوکسین B₁  بین 5.4 و 4.6 خواهد بود .نکته ی مهم آن است که اصطلاحات خطا و عدم قطعیت نباید با هم اشتباه شوند.خطـا اختلاف بین مـقدار اندازه گــیری شده و مــقـدار واقـعی کــــــمیت مورد اندازه گــــیری است.در صورتیکه عدم قطعیت تعیین شک و تردید راجع به نتیجه ی اندازه گیری است. با این حال سعی مان براین است که تا حد امکان در هر زمانی خطای شناخته شده را تصحیح کنیم .به عنوان نمونه  این تصحیحات بر اساس گواهینامه های کالیبراسیون قابل انجام است اما هر خطایی که معلوم نباشد منبع عدم قطعیت خواهد بود.

قواعد تصمیم گیری و استفاده از اطلاعات عدم قطعیت در ارزیابی انطباق:

در این جا قصد داریم شما را با روشی برای ارزیابی انطباق یک قلم آزمون با الزامات مشخص شده بر اساس مقدار عدم قطعیت مشخص شده آشنا کنیم.

کلید ارزیابی انطباق “قواعد تصمیم” است. این قواعد توصیه های لازم برای پذیرش یا رد یک قلم آزمون را بر اساس مقدار اندازه گیری شده , عدم قطعیت آن ,حد و یا حدود مشخصات و در نظر گرفتن سطح قابل قبول احتمال تصمیم گیری غلط ارایه می کنند.

انواع قواعد تصمیم:

1-TUR

2-احتمال انطباق PC(Probability of Conformance)

3-باند محافظ (Guard Band)

پرداختن به هر یک از این قوانین خارج از حوصله این مقاله می باشد .البته که در آینده نزدیک در مقالات دیگر به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت.علی ای حال با اشراف به این موضوع که آشنایی هر چند مختصر مشتریان اندیشکده آریان به مفهوم قواعد تصمیم و ارزیابی انطباق خالی از لطف نیست با ارائه یک مثال کاربردی در این زمینه سعی شده است تا شما را با این مفهوم آشنا کنیم.

مثال:همانطور که در بالا نوشتیم حد مجاز آفلاتوکسین B1 در بخشنامه ها و قوانین اتحادیه اروپا 5ppm ذکر شده است حال اگر جواب نمونه مشتری 4.8 اندازه گیری شود با در نظر گرفتن عدم قطعیت 0.4± آیا نمونه مشتری با قوانین اروپا مطابقت دارد یا خیر؟

در واقع جواب آزمون با در نظر گرفتن عدم قطعیت عددی بین 5.2 و 4.6  است حال مشتری در زمان درخواست آزمون قانون باند محافظ را طوری انتخاب کرده باشد که بازه پذیرش مشتری به اندازه مقدار قدر مطلق عدم قطعیت از حد مجاز بزرگتر باشد (یعنی مقدار کوچکتر مساوی 4.6 را پذیرش و بزرگتر از4.6 را مردود قلمداد کند) در این صورت نمونه با مقدار 4.8 مردود است .(در این حالت میزان ریسک مشتری 2.5 % می باشد).

اما اگر مشتری در درخواست آزمون قانون باند محافظ را طوری انتخاب کرده باشد که بازه پذیرش مشتری در به اندازه مقدار قدر مطلق عدم قطعیت از حد مجاز بزرگتر باشد (یعنی مقدار کوچکتر مساوی 5.4 را پذیرش و بزرگتر از 5.4 را مردود قلمــداد کند.) در این صورت نمـونه با مـقدار 4.8 مورد پذیرش است.(در این حالت میزان ریسک مصــرف کننده 2.5 % میباشد.)